ICTPRESS - سواد رسانهای (Media Literacy) در یک تعریف بسیار کلی عبارت است از یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن میتوان انواع رسانهها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.
به زبان ساده، سواد رسانهای مثل یک رژیم غذایی است که هوشمندانه مراقب است تا چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف کرد و چه چیزی را نه و یا اینکه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد.
این در حالیست که این روزها کاهش این علم در جامعه ما شکاف عمیقی بین دو نسل ایجاد کرده که باعث شده سواد رسانه ای به میزان قابل توجهی از هوشمندی رسانه ای فاصله بگیرد.
در همین رابطه خسرو سلجوقی ،کارشناس IT در گفت و گو با ICTPRESS معتقد است : سواد رسانه بین دو نسل سنتی و جدید ما، فاصله ای عمیق ایجاد کرده که این تضاد از رشد و به روزرسانی آن جلوگیری می کند.
وی به درگیری دو نسل در این رابطه اشاره کرده و می گوید : نسل اول پدران، مادران ، مدیران و کارشناسان قدیمی هستند که به سختی سواد it در آنها نهادینه می شود و بخش دوم کارشناسان جوان ، نوجوانان و نسل نو هستند که خیلی سریع به سواد it دسترسی پیدا می کنند.
وی معتقد است :این شکاف زمانی عمیق تر می شود که نسل جدید آگاهی استفاده درست و نسل قدیم توانایی سنت شکنی را ندارد.
قبل از هر مسئله ای دراین رابطه باید به مفهوم سواد نیز توجه کرد که مسلما در دوره های مختلف ، با تفسیری متفاوت رو به روست.
محمد علی الستی ، جامعه شناس و مدرس دانشگاه در خصوص مفهوم سواد این گونه می گوید : در گذشته خواندن و نوشتن را سواد می دانستند و کسی که توانایی انجام این کار را داشت مستقل و با سواد بود اما این روزها توانایی کار با کامپیوتر از مهمترین معیارهای سواد است.
وی در گفت و گو با ICTPRESS تاکید می کند : زمانی که سواد رسانه به این حوزه وسیع اطلاعاتی می رسد توانمندی افراد در بهره مندی از رسانه مانع از آسیب رسانی و عوارض خطرناک خواهد شد.
سواد رسانهای میتواند به مخاطبان رسانهها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانهای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد.
به دیگر سخن، سواد رسانهای کمک میکند تا از سفره رسانهها به گونهای هوشمندانه و مفید بهرهمند شد.
در کشور ما در چند سال گذشته رسانه ،هم از بعد سخت افزار "فناوری های نوین" و هم از بعد "میزان استفاده کنندگان و مخاطبان" گسترش چشمگیری داشته و علاقمندی شهروندان ایرانی به رسانه و مظاهر فناوری های جدید ارتباطاتی (ماهواره، اینترنت، موبایل و ...) در دنیا زبانزد خاص و عام شده اما متاسفانه در کنار این بستر ارائه شده سواد رسانه ای شهروندان ارتقا نیافته است.
سواد رسانه ای یعنی مجهز شدن و توانمند شدن مخاطبان به قدرت تجزیه و تحلیل در مواجهه با محتوا و پیام رسانه ای گوناگون.
هدف اصلی سواد رسانه ای این است که مخاطبان به قدرت بیشتری در تفسیر، تعبیر و نقد پیام های رسانه ای دست یابند.
سواد رسانه ای به افراد توانایی می بخشد تا ضمن اینکه متفکرانی منتقد باشند خود نیز به مولدان خلاق پیام ها تبدیل شوند.
الستی در ارایه راهکاری برای رشد سواد رسانه در کشورمان به کشور آلمان اشاره می کند که سالها برای ارتقای سطح سواد رسانه عموم مردمش ، امکانات لازم را در اختیار علاقمندان قرار می داد تا فیلم های مختلفی را بسازند ، به این ترتیب فرد با آگاهی یافتن از این که چگونه میتوان در یک فیلم واقعیتها را واژگون کرد ، در برابر تاثیر رسانه مصونیت پیدا می کرد.
وی معتقد است در ایران نیز باید تلاش شود با ارایه راهکارهای اجرایی فرهنگی ، سواد رسانه ای ارتقاء و قدرت تجزیه و تحلیل در افراد افزایش یابد.
پس به این ترتیب میتوان گفت: محصول نهایی یک رسانه الزاما آینه دنیایی که آنرا پوشش میدهد نیست؛ محصول نهایی یک رسانه ممکن است بخشی از جهان باشد؛ یا شکل تحریف شدهای از جهان باشد و یا حداقل در بازتاب دادن جهان ناموفق مانده باشد.
عمر دانش سواد رسانه ای در جهان حدود30 سال است و بیشتر در کشورهای ژاپن و کانادا مطرح بوده است.
علت عمده برجسته شدن این موضوع در برخی کشورها مصون شدن مخاطبان در مقابل انواع تبلیغات تجاری و گاه خشونت و نیز برخی مضامین مضر دیگر بوده است که به منظور حمایت از مخاطبان این بحث به تدریج جایگاه خود را در محافل علمی جهان گشود.
سلجوقی در این رابطه به ICTPRESS گفت : طبق تحلیلی در سال 1993 که در دانشگاه تربیت مدرس انجام شده ، 3/82 درصد از صفحات اینترنت به تجارت ، 6درصد به علم ، 5/1 درصد به پرنو گرافی و 8/0 درصد به مذهب اختصاص یافته است.
وی تاکید کرد : این درحالیست که نسل جدید ما که به دنبال بهروز کردن سواد رسانه ایست توانایی و آگاهی استفاده از آن حجم 82 درصدی را ندارد.
طبق بررسی ها آمار اندکی به بخش علم و سایر گروه ها نیز به بخش های دیگر نفوذ کرده اند.
مشاور فناوری اطلاعات و ارتباطات سازمان نظام مهندسی کشاورزی در ارایه راهکاری در این خصوص گفت : جامعه ما باید در بخش مصرف ، توزیع و تولید محتوا در تجارت الکترونیک که بخش عمده اینترنت را شامل می شود توانمند شود.
وی با اشاره به ساختار نفوذناپذیر ارگان ها و نهادهای دولتی ، افزود : این سازمانها هنوز روش های تجاری سنتی را استفاده می کنند و بافت و ساختار آنها تغییر نکرده ، مسلما این تغییر نیازمند آگاهی جمعی است.
به نظر می رسد هدف اصلی سواد رسانهای به خصوص وقتی درباره رسانههای جمعی حرف میزنیم میتواند سنجش نسبت هر محتوا با عدالت اجتماعی باشد.
به دیگر سخن، هدف اصلی سواد رسانهای میتواند این باشد که بر اساس آن بتوان دید که آیا بین محتوای یک رسانه - به مثابه محصول نهایی - با عدالت اجتماعی رابطهای وجود دارد یا خیر.
به عبارت بهتر، خواننده یا بیننده یا شنونده یک مضمون رسانهای بهتر است رابطه و نسبت محتوای یک رسانه با عدالت را در نظر گرفته و نزدیکی یا دوری محتوای یک رسانه از عدالت را طرف توجه قرار دهد تا همیشه در ارتباط با رسانه به جای تسلیم بودن و یا تسلیم شدن به رابطه یکسویه و انفعالی، رابطهای فعالتر وتعاملیتر داشته باشد.